Temat twórczej instrumentacji poruszyłam już kiedyś na blogu we wpisie „Aranżer uznany za twórcę opracowania”. Podzieliłam się wtedy z Wami artykułem Konrada Wojciechowskiego, opisującym sprawę opracowania na orkiestrę symfoniczną piosenek zespołu Perfect.

Cała sprawa i to, co z niej wynika, była dla mnie na tyle ważna, że postanowiłam opisać ją od strony czysto prawniczej we własnym artykule. Został on opublikowany w dodatku do Rzeczpospolitej „Rzecz o prawie” z 8 stycznia 2014 r.

A oto treść tego artykułu:

Autor instrumentacji na orkiestrę symfoniczną piosenek zespołu Perfect domagał się ochrony swoich praw autorskich. Wygrał, ponieważ Sąd Okręgowy w Katowicach orzekł, że jego aranżacja ma twórczy charakter. W uzasadnieniu wyroku sąd, opierając się na opinii Instytutu Jazzu Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach, wyjaśnił że „aranżacje tych utworów, pomimo zachowania oryginalnej formy i przebiegów harmonicznych, noszą znamiona indywidualnego wkładu twórczego aranżera polegającego zarówno na poszerzeniu obsady wykonawczej poprzez wprowadzenie instrumentów głównych grup orkiestrowych, jak i wprowadzeniu kontrapunktów melodycznych i harmonicznych wzbogacających fakturę poszczególnych utworów”. Dalej sąd wprost stwierdził: „nie można zatem odmówić opracowaniom powoda, które mają formę aranżacji muzycznych cech utworów, bo stanowią działalność twórczą i mają charakter indywidualny”.

Z tego wyroku wynika, że przeróbka utworu, polegająca głównie na przeniesieniu utworu na inny niż oryginalny skład wykonawczy, może mieć twórczy i indywidualny charakter. A w związku z tym może prowadzić do powstania opracowania.

Zgodnie z prawem autorskim opracowanie to twórcza przeróbka utworu oryginalnego (macierzystego). Twórca opracowania nabywa do niego autorskie prawa majątkowe, które nazywa się prawami zależnymi. Autor opracowania chcąc rozpowszechniać swój utwór zależny, musi uzyskać zgodę autora utworu macierzystego (oryginalnego). Zgoda ta nie może być udzielona przez organizacje zbiorowego zarządzania (np. ZAiKS). Potrzebna jest zgoda samego autora lub jego spadkobierców. Zazwyczaj część wynagrodzenia za korzystanie z opracowania trafia do autora utworu oryginalnego. Jeżeli zmiany w utworze mają jedynie charakter techniczny, to opracowanie nie powstaje. Osoba, która dokonała takich zmian nie może domagać się ochrony na podstawie przepisów prawa autorskiego.

W muzyce techniczne (nie twórcze) przerobienie utworu na inny skład wykonawczy nazywamy transkrypcją. Przykładem transkrypcji jest proste przeniesienie na flet poprzeczny utworu napisanego oryginalnie na obój. Taka przeróbka nie wymaga twórczego zaangażowania. Potrzebna jest jedynie wiedza z zakresu instrumentoznawstwa oraz odpowiedni warsztat. W wyniku transkrypcji nie powstaje opracowanie, a dokonująca jej osoba nie ma prawa do wynagrodzenia za korzystanie ze zmienionego utworu. Inaczej jest, jeżeli zmiana kolorystyki utworu ma twórczy i indywidualny charakter. Nie wynika jedynie z zastosowania wiedzy i warsztatu. Jest wyrazem niepowtarzalnej i nieprzewidywalnej działalności twórczej człowieka. Będzie to twórcza instrumentacja. Powstaje nowy utwór, nazywany utworem zależnym (opracowaniem). Od momentu ustalenia opracowania jego autor ma wyłączne prawo do decydowania o korzystaniu ze swojego opracowania i może domagać się ochrony na podstawie przepisów prawa autorskiego.

Autor symfonicznej wersji piosenek zespołu Perfect nie zmieniał stylu utworów ani melodii wokalu czy solówek gitarowych. Odtworzył także charakterystyczne przebiegi rytmiczne. Również podstawowy schemat harmoniczny utworów pozostał niezmieniony. Jednak przy przerabianiu na orkiestrę symfoniczną piosenek oryginalnie napisanych na zespół rockowy (wokal, gitary, bas, perkusja), niezbędne było dodanie nowych przebiegów dźwiękowych (melodii, kontrapunktów) w ramach oryginalnego schematu harmonicznego. Wymaga tego dużo większy zespół instrumentalny. Typowa orkiestra symfoniczna składa się bowiem z wielu grup instrumentów: smyczkowych (skrzypce, altówki, wiolonczele, kontrabasy), dętych drewnianych (np. obój, klarnet), dętych blaszanych (np. waltornia, puzon), perkusyjnych, harfy. Autor instrumentacji przejął zatem podstawowe elementy piosenek Perfectu i wyraził je w twórczy i indywidualny sposób dostosowując je do wymogów faktury orkiestrowej.

Powyższe potwierdza, że kolorystka utworu jest jego ważnym elementem składowym, a nadanie utworowi konkretnych barw jest działaniem twórczym i indywidualnym. Twórczej zmianie tego elementu towarzyszy często konieczność zmiany melodyki utworu. Oba te czynniki mogą prowadzić do powstania chronionego przez prawo autorskie opracowania.

komentarze 3